مسائل و راهکارهای مدیریت مشارکتی و انتقال مدیریت آبیاری در چهار شبکه‌ آبیاری کشور

نویسنده

دانشیار بخش تحقیقات مهندسی آبیاری و زهکشی، مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، کرج- ایران

چکیده

واگذاری و تفویض امور مدیریتی بهره‌برداری و نگهداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی از دستگاه دولتی به گروه‌های مصرف‌کننده آب در شکل‌های مختلف آن، یعنی مدیریت مشارکتی آبیاری و انتقال مدیریت آبیاری به انجمن‌های آب بر فرایندی نسبتاً جدیدی است که در مدیریت آب کشورها در حال وقوع می‌باشد. این مقاله به بررسی و ارزیابی پتانسیل‌ها، تمایلات، مشکلات، موانع و محدودیت‌های موجود در مشارکت آب بران و انتقال مدیریت آبیاری در چهار شبکه آبیاری و زهکشی کشور (شبکه‌های اصفهان، درود زن، دز و قزوین) پرداخته است. این کار از طریق مطالعه منابع علمی و فنی موجود در رابطه با پروژه‌ها، آشنایی با مشکلات مدیریتی و بهره‌برداری موجود آن از طریق مطالعه سوابق فنی، گفتگو با مدیران و کارشناسان دولتی، زارعین و آبیاران و درنهایت تکمیل پرسشنامه جامع تهیه‌شده برای اهداف موضوع، به اجرا درآمد. با مطالعه چهار شبکه فوق‌الذکر مشاهده شد تمایل کشاورزان به انتقال مدیریت آبیاری فقط برای سطوح پایین (شبکه‌های 3 و 4) می­باشد و اعتماد کافی دو جانبه بین کشاورزان و دستگاه بهره‌بردار و برنامه‌ریزی کافی وجود ندارد. از طرف دیگر وجود خلاء قانونی و نبود راهکارهای تشکیلاتی لازم برای برنامه‌های انتقال مدیریت، کمبود فعالیت‌های فرهنگ‌سازی و آموزش و افزایش توان فنی کشاورزان و بهره‌برداران، وجود تردیدهای مختلف و عدم پیش­بینی قطعی برای شرایط بعد از انتقال مدیریت ازلحاظ عملکرد، تولید و پایداری کشاورزی و تمایل و انگیزه اصلی از سوی کشاورزان برای موضوع انتقال مدیریت آبیاری، بهبود کیفیت و عدالت توزیع آب می‌باشد، ازنظر کشاورزان نیاز به نوسازی شبکه آبیاری قبل از انتقال مدیریت وجود دارد و همچنین حمایت­های دولت و ایجاد بستر­های قانونی، تشکیلاتی، لازم برای ارتباط تشکل‌های آب بر با ساختار دولتی ازلحاظ قانونی و تشکیلاتی در شبکه‌های انتقال مدیریت یافته ضروری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Challenges and Measures on Participatory Irrigation Management and Irrigation Management Transfer in the Four Irrigation Networks

نویسنده [English]

  • Nader Heydari
Associate Prof., Department of Irrigation and Drainage. Agricultural Engineering Research Institute. (AERI),Karaj, Iran
چکیده [English]

Disengagement, participatory irrigation management (PIM), irrigation management transfer and turnover of the management and authority of public irrigation systems from government to the water users associations (WUA) or other entities (IMT) are the major apparent trends which are occurring in the context of irrigation management in the developed, and recently in the most developing countries, e.g., Iran. Therefore, the main objective of this research was to study and evaluate the potential tendencies, incentives, weak points and obstacles in the process of PIM/IMT in our irrigation networks of Iran, namely Esfahan, Droodzan, Dez, and Ghazvin irrigation networks. The methodology was based on review of projects technical literature, familiarity with the O&M of the networks processes, interviews with the farmers, irrigators, staffs, the managers of the projects, and finally filling of the prepared comprehensive questionnaire by interviewers with the relevant stakeholders. Overall, the followings results concluded from this research: There is tendency for PIM/IMT, only in the tertiary and fortieth canal levels, lack of mutual confidence and reliability between the water users and system management, substantial needs on training and capacity buildings among the water users and beneficiaries, uncertainty and doubts on yields and sustainability of agricultural production following management transfer, perceptions and anticipations of farmers from PIM/IMT are mainly improvement of equity of water delivery, there are needs and requests from the farmers for the renovation and rehabilitation of the system prior to the management transfer, and the necessity of the government supports for the proper linkages of water users WUA with the government structure, from legal and organizational aspects, in the transformed networks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • IMT
  • Irrigation network
  • Management transfer
  • PIM
  • WUA
ابوعلی،ح.، مهداد،ن.ا.، فانی،غ.س و حسین زاده تبریزی، ع.1384. نقش مشارکت تشکل‌های بهره‌برداری پایاب شبکه آبیاری قوری چای در مدیریت بهره‌برداری و نگهداری شبکه. مجموعه مقالات چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی (اصول وروشهای کاربردی). 8 دی ماه 1384، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
احسانی،م.1382. مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و فعالیت‌ها و برنامه‌های کمیته ملی آبیاری و زهکشی در توسعه این مفهوم. مجموعه مقالات سومین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری. 8 بهمن ماه 1382، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. معاونت آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی.
احسانی،م. 1387. درسهای آموزنده از تجارب جهانی انتقال مدیریت آبیاری. مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 26 دی ماه 1387.
احمدآلی،ج. 1389. بررسی علل عدم استقبال کشاورزان دشت میاندوآب در زمینه ایجاد تشکل‌های کارآمد آب‌بران. گزارش پژوهشی، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، شماره ثبت 538/89.
اسلامی،م. 1387. نقش و جایگاه بخش دولتی در پایداری و اثربخشی مدیریت مشارکتی آبیاری (نگرشی به تعاونی‌های آب بران استان خوزستان). مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. 26 دی ماه 1387. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
توتا خانه،ی.، آقاپور،ی و رضا فانی، غ. 1387. نگرشی بر محدودیت‌ها و چالش‌های فراروی تعاونی آب بران و راه‌های برون‌رفت از آن در شبکه آبیاری و زهکشی صوفی چای. مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. 26 دی ماه 1387. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
حیدری،ن. 1382. گرایش‌های اخیر در مدیریت شبکه‌های آبیاری. مجموعه مقالات یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، ارتقاء بهره‌وری آب کشاورزی، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، تهران، 4-3 دیماه 1382. حیدری،ن. 1388. نقش مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری (شبکه‌های اصفهان، دز، درود زن و قزوین). گزارش پژوهشی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، شماره ثبت 1113/88، زمستان 1388.
حیدریان،س.ا.1384. انتقال مدیریت آبیاری: چرا وچگونه؟ مجموعه مقالات چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی (اصول و روش‌های کاربردی). 8 دی ماه 1384، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
حیدریان،س.ا. 1387. واگذاری مدیریت تأسیسات آبی به بهره‌برداران (نتایج و درسهای آموخته). مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی ماه 1387.
حیدریان،س.ا.، طالشی،م و علی نژاد،م. 1389. اثرات فرایند انتقال مدیریت آبیاری بر بهبود و نگهداری شبکه‌های آبیاری. مجله آبیاری و زهکشی ایران، انجمن آبیاری و زهکشی ایران (در دست چاپ).
عربی،ع. و محبی،م. 1387. فرایند ایجاد تشکل‌های آب بران و چالش‌های مربوطه در شبکه آبیاری دشت عباس. مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. 26 دی ماه 1387. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
فکری ارشاد،م. 1384. مبانی نظری مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری. مجموعه مقالات چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی (اصول وروشهای کاربردی) . 8 دی ماه 1384، تهران، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
کدخداپور،ج. 1380. نگاهی به چگونگی مشارکت کشاورزان استان بوشهر در بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری شبکه‌های آبیاری و زهکشی. مجموعه مقالات کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.
نبوی،س.م. 1382. چالش‌های انتقال مدیریت آبیاری به بهره‌برداران. مجموعه مقالات سومین کارگاه فنی مشارکت آب بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری،  8 بهمن ماه 1382. کمیته
آبیاری و زهکشی ایران. Afshar, N and Zarafshani, K. 2007. Farmers' tendencies toward participatory irrigation management. Proceedings of the 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, May 2-5, 2007, Tehran, Iran.
Fami, H.S., Iravani, H., Zarei, Z and Mokhtari, A, 2004. Challenges and necessities of applying participatory approaches and mechanisms to agricultural water management. Proceedings of the 10th   International Seminar on Participatory Irrigation Management, Iranian National Committee on Irrigation and Drainage, May 2-6, 2007, Tehran, Iran.Http://www.worldbank.org/wbi:/pimelg/index-htm.
Hoogesteger, V.D, Jaime, D and Vinsen, L. 2007. PIM in the Abshar irrigation system, Iran. The 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, May 2-5, 2007, Tehran, Iran.
Joy, K.J. 2007. Broadening the framework of participatory irrigation management: from efficiency to sustainability and equity. Proceedings of the 10th   International Seminar on Participatory Irrigation Management, Iranian National Committee on Irrigation and Drainage, May 2-6, 2007, Tehran, Iran.
Khan, A.H., Gill, M.A and Nazeer, A. 2007. Participatory irrigation management in Pakistan: Opportunities, experiences and constraints. Proceedings of the 10th   International Seminar on Participatory Irrigation Management, Iranian National Committee on Irrigation and Drainage, May 2-6, 2007, Tehran, Iran.
Munoz, G., Garces-Restrepo, C., Vermillion, D.L., Renault, D and Samad, M. 2007. Irrigation management transfer: worldwide efforts and results. Proceedings of the 10th   International Seminar on Participatory Irrigation Management, Iranian National Committee on Irrigation and Drainage, May 2-6, 2007, Tehran, Iran.
Prasad, K.C., Hofwegen, P.V, Molden, D.J and Schultz, B. 2007. Institutional conditions for sustainable PIM: Constraints and opportunities. The 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, May 2-5, 2007, Tehran, Iran.
Routray, S. 2007. Social dynamics of water management: tradition and change. The 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, May 2-5, 2007, Tehran, Iran.
Taley, S.M and Belsare, S.M. 2007. Institutional reforms in irrigation sector - a success story. The 4th Asian Regional Conference & 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, May 2-5, 2007, Tehran, Iran.
Vermillions, D.L. 1997. Impacts of Irrigation management transfer (A review of the evidence). Research report No. 11, International irrigation Management institute (IWMI), Colombo, Sri Lanka.