وضعیت موجود منابع آب زیرزمینی و نقش بهره‌برداران کشاورزی در استفاده پایدار از آنها (مطالعه موردی در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر)

نویسنده

عضو هیئت علمی (استادیار)، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران.

چکیده

اکثر نقاط ایران همانند دشت‌های استان همدان به دلیل بارندگی کم و توزیع نامناسب زمانی و مکانی از منابع آب سطحی مناسبی برخوردار نبوده و بخش کشاورزی عمدتاً به آب زیرزمینی وابستگی بیشتری دارد. این موضوع در کنار سایر مسائل فنی، اقتصادی و فرهنگی و حقوقی باعث گردیده تا در سال‌های اخیر دشت‌های کشور با برداشت­های بیش‌ازحد مجاز مواجه گردیده و دچار افت سطح ایستابی و پیامدهای جانبی ناشی از آن گردند. در این مقاله ضمن ارائه وضعیت موجود و روند تغییرات کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر که به ترتیب از زیر حوضه­های قره­چای و گاماسیاب در استان همدان هستند، فعالیت‌هایی که بهره­برداران برای بهبود وضعیت اقتصادی خود لازم است در راستای حفاظت و بهره­برداری پایدار این منابع انجام دهند، ارائه‌شده است. برای این منظور بیلان منابع آب زیرزمینی، نوسان سطح ایستابی، تغییرات شوری، تغییرات آبدهی قنوات و چشمه‌ها، از سال 1373 تا 1396 تجزیه‌وتحلیل و سپس عوارض مختلف ایجادشده در منطقه تعیین و مورد بازدید قرار گرفت. بر اساس نتایج، عوارض ناشی از برداشت‌های غیرمجاز در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر به ترتیب شامل ایجاد 8/77- و 3/61- میلیون مترمکعب بیلان منفی در سال آبی 86-1385، افت متوسط سالیانه سطح ایستابی به مقدار 6/1 و 1 متر، 7/35 و 7/52 درصد کاهش حجم تخلیه،، 75% کاهش در آبدهی قنوات و خشک شدن تعداد زیادی چاه و قنوات بوده است. همچنین از دیگر عوارض ایجادشده، نشست زمین در چندین نقطه در دشت کبودرآهنگ با عمق متوسط 15 متر، روند صعودی و 30% افزایش در مقدار شوری، افزایش 20% مهاجرت به شهرها می‌باشد. بر اساس این وضعیت موجود و عوامل ایجادکننده آن راهکارهایی قابل‌ارائه می­باشد که برخی از آن‌ها مسائل سیاست‌گذاری و اجرایی توسط دستگاه‌های دولتی بوده و برخی دیگر می‌تواند از طریق بهره‌برداران انجام گردد. ازجمله فعالیت‌های مؤثر که می‌تواند توسط بهره­برداران جهت بهبود وضعیت اقتصادی خود و حفاظت از منابع آب جهت استفاده بهینه از منابع آب انجام گردد شامل: فعالیت‌هایی که باعث کاهش نیاز به پمپاژ آب از چاه می­گردد، فعالیت‌هایی که باعث جلوگیری از آلودگی منابع آب زیرزمینی می­گردند و فعالیت‌هایی که باعث افزایش تولید بدون افزایش در مصرف آب می­گردد، می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Current Situation of Groundwater Resources and Agricultural Users Role in Sustainable Use of them (Case Study: Malayer and Kabodar-Ahang Plains)

نویسنده [English]

  • Reza Bahramloo
Agricultural Engineering Research Institute Department, Hamedan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

Due to low rainfall and unplanned distribution of time and space, Iran has insufficient surface water resources and the agricultural sector is largely dependent on groundwater. This issue, along with other technical, economic, cultural and legal issues, has caused the country's plains to be overrun in recent years and have been hit by a stagnant level and the resulting consequences of it. If quantitative and qualitative destructive effects are evaluated and quantitatively measured, then these water resources are used optimally and with proper planning based on the type and amount of complications, suitable strategies for dealing with them will be identified. In this research, the quantitative and qualitative changes of groundwater resources in the Kabodar-Ahang and Malayer plains, which are located in the sub-basins of Ghareh-Chay and Gamasiab in Hamedan province, have been investigated. For this purpose, the balance of groundwater resources, volatility of water table, salinity changes, variations in Qanats and springs, were analyzed from 1994 to 2007, and then the various complications were observed in the region. According to the results, the complications due to unauthorized withdrawals in Kabodar-Ahang and Malayer plains, respectively, include the creation of 77.8- and 61.3-million cubic meters of negative balance in the year 2005-2006, the average annual drop in water table of 1.6 and 1 M, 35.7 and 52.7% decrease in discharge volume, 75% decrease in the number of Qanats and drying of a lot of wells and Qantas. Also, other complications have caused the land to land at several points in the Kabodar-Ahang plain with an average depth of 15 m, ascending and 30% increase in silt, and an increase of 20% in urban migration. Based on this existing situation and its causes, there are some solutions that some of them are policy-making and implementation issues by government agencies, while others can be done through the. Among the effective activities that can be done by the users to improve their economic situation and protect water resources for optimal use of water resources include: 1. Activities that reduce the need for pumping water from the well, 2- Activities that prevent the pollution of groundwater resources, and (3) activities that increase production without increasing water consumption.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unauthorized harvest
  • Plain aquifer
  • Complications
  • Water resources
  • Groundwater
اشرفی، ش. 1376. طراحی، ساخت و واسنجی فلوم­های WSC. نشریه شماره 69. مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. 74 صفحه.
بهراملو، ر. 1376. مدل ریاضی تعیین حریم چاه از آلاینده‌های نقطه­ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران.
بهراملو، ر. و رضوانی، س.م. 1381. گزارش نهائی بررسی علل افت سطح ایستابی دشت نهاوند و ارائه راه‌های مقابله با آن. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان همدان.
بهراملو، ر.، رضوانی، س.م. و عباسی، ف. 1384. افت سطح ایستابی از بلایای طبیعی دست بشر و راهکارهای مقابله با آن. کنفرانس بین‌المللی مخاطرات و بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن. دانشگاه تبریز.
بهراملو، ر.، بانژاد، ح.، موسوی، س.ا. و اسدی، م.ج. 1391. کنترل بحران اجتماعی ناشی از افت سطح ایستابی منابع آب زیرزمینی در کشور، موانع، محدودیت‌ها و راهکارها. دومین کنفرانس ملی مدیریت بحران. وزارت کشور، سازمان مدیریت بحران کشور.
جعفری، ع.م. و رضوانی، س.م.1380. بررسی راهکاری مناسب مقایسه با بحران آب در استان همدان. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان همدان.
ستوده، م. 1396. وضعیت موجود و برنامه­های منابع آب استان همدان. کارگروه آب و خشک‌سالی، بنیاد نخبگان استان همدان (گزارش منتشرنشده).
شرکت آب منطقه­ای استان همدان. 1394. سیمای آب در استان. 40 صفحه.
کمندانی، ص.ع. 1384. تغذیه مصنوعی در استان همدان. شرکت آب منطقه‌ای استان همدان.
USGS. 2005. proj.bib/publications konikow. kendy intro.html http://ga.water.