رویکردها و راهکارهای سازگاری با تغییر اقلیم از جنبه‌های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذائی

نویسنده

دانشیار پژوهش مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی؛ سازمان تحقیقات، آموزش، و ترویج کشاورزی؛ کرج؛ ایران.

چکیده

تغییر اقلیم پدیده­ای است که بر اساس مطالعات و تحقیقات مختلف، در مناطق وسیعی از جهان و ازجمله کشور ایران در حال وقوع است. کشاورزی و تولیدات گیاهی از بخش­هایی است که از ابعاد مختلف تحت تأثیر پدیده تغییر اقلیم قرار می­گیرد، هرچند خود مقوله تولید غذا بخصوص تولید پروتئین حیوانی که آب مجازی بالایی دارد، علاوه بر سایر عوامل اصلی (نظیر تولید گاز گلخانه­ای دی‌اکسید کربن از منابع نفتی) برای رخداد این پدیده نیز سهیم بوده است. تغییر اقلیم علاوه برافزایش دما و به‌تبع آن افزایش نیاز آبی گیاه موجب افت تولید محصولات کشاورزی نیز می­شود. لذا در شرایط کنونی، با توجه به بحران کمبود آب در کشور، برای مواجهه با اثرات تشدیدکننده این کمبود  ناشی از تغییر اقلیم و همچنین تأمین امنیت غذایی جمعیت در حال رشد کشور، باید بر سازگاری با تغییر اقلیم تأکید شود.  برای مواجهه با تغییر اقلیم دو رویکرد توأم و کلی وجود دارد: 1- "تسکین" 2- "سازگاری". تسکین تغییر اقلیم به کاهش انتشار گازهای گلخانه­ای مربوط می­باشد درحالی‌که هدف سازگاری در درجه اول ملایم نمودن اثرات غیرقابل اجتناب ناشی از تغییر اقلیم است که از طریق طیف گسترده­ای از اقدامات در یک سیستم آسیب­پذیر مورد توجه قرار می­گیرد. در این مقاله ابتدا ضمن مرور کاملی بر منابع علمی مختلف در جهان و کشور و همچنین مجموعه قوانین و اسناد بالادستی در حوزه‌های مرتبط با آب، آب کشاورزی و امنیت غذایی به معرفی و تشریح رویکردها و راهبردهای مواجهه با تغییر اقلیم از ابعاد تسکین و سازگاری با آن از جنبه­های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذایی پرداخته شده است. بر اساس طبقه‌بندی، راهبردها و راهکارهای مرتبط با سازگاری با تغییر اقلیم در بخش مدیریت آب کشاورزی می‌تواند معطوف به حوزه‌های زیر باشد:1- راهبردها و راهکارهای مرتبط با کاهش در کاربرد آب حین آبیاری، 2- راهبردها و راهکارهای مرتبط با حفاظت از آب و جلوگیری از تبخیر زیاد از سطح خاک 3- راهبردها و راهکارهای مرتبط با افزایش تولید (افزایش صورت کسر شاخص بهره‌وری آب) 4- راهبردها و راهکارهای کاهش ریسک اقتصادی از طریق ایجاد تنوع در منابع درآمدی کشاورزان، بیمه محصولات کشاورزی، پرداخت یارانه، پرداخت مشوق‌ها و غیره و 5- راهبردها و راهکارهای ایجاد سیستم­های پیش‌آگاهی و آموزش و ظرفیت‌سازی شیوه­های سازگاری با تغییر اقلیم برای کشاورزان. به‌هرحال بر اساس نتایج و تجارب جهانی و از جنبه­های راهبردی و صرفاً از لحاظ نسبت سود به هزینه، راهکارها و اقدامات سازگاری با تغییر اقلیم در حوزه مدیریتی در کوتاه‌مدت کم‌هزینه‌تر و اثرگذارتر از راهکارهای سازه­ای و حتی راهکارهای زراعی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Visions and Approaches for Adapting to Climate Change, from Agricultural Water Management and Food Security Aspects

نویسنده [English]

  • Nader Heydari
Associate Prof., Iranian Agricultural Engineering Research Institute (AERI); Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran.
چکیده [English]

Climate change (CC) is an avoidable phenomenon, which is occurring in vast parts of the world, including Iran. Agriculture and crop production are among the sectors, which are affecting from CC. Although food production activities, especially animal protein production, which have high footprints of water, have been some causes, among other important and main causes of CC occurrence. The CC moreover to increasing air temperature and hence crop water requirements, cause crop yield reduction and crop production deficiency. Therefore, considering water shortage crisis in Iran country, and in order to fulfill food security objectives of the growing population, it is necessary to coincide with the CC impacts in agriculture and to take adaptation measures and approaches in these regards. However, there are two main strategies for coinciding with CC: 1. Mitigation of CC and 2. Adaptation to CC. The mitigation strategy deals with reducing greenhouse gasses (GHG) emissions, while the adaptation strategy deals with amelioration of unavoidable impacts of CC. It includes a wide range of measures, approaches, and action selected for a vulnerable system. In this paper following an in-depth review of international and national references and policies in the field of agricultural water and food security, visions and strategies of facing with CC from the mentioned aspects are elaborated. Based on results, the following strategies and measures of adapting to CC from the agricultural water management and food security aspects could be categorized as followings: 1-Reducing water consumption during irrigation, 2-  Water conservation and reducing evaporation losses from soil surface, 3-Inceasing crop yield (increasing the numerator of water productivity index-WP), 4- Reducing the economic risk through diversity in revenue, crop insurance, subsidies and other incentives, and 5-Eetablishing early warning systems and providing training and other capacity building on the subject of adaptation to CC. However, from the strategy aspects and based on the benefit to cost ratio, in short-term the managerial measures and approaches of adaptation to CC are more efficient and less costly than the other measures, i.e. infrastructural and even agronomic measures and approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climate change
  • Adaptation
  • Strategy
  • Measure
  • Agriculture
بی­نام-الف. 1394. سند ملی برنامه ششم توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی. ویرایش دوم، مؤسسه پژوهش­های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، تهران، مهر 1394.
بی نام-ب.1394. تجارب کشورهای جهان در تأمین امنیت غذایی، مدیریت و حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی، جلد سوم: تجارب کشورهای ترکیه، ژاپن، استرالیا و فرانسه در توسعه کشاورزی و مدیریت منابع آب، گزارش مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تیرماه 1394.
بی‌نام -ج.1394. تجارب کشورهای جهان در تأمین امنیت غذایی، مدیریت و حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی، جلد اول: نقشه راه علمی ایالات‌متحده آمریکا برای کشاورزی و غذا، گزارش مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. فروردین 1394.
ثقفیان، ب، گلپایگانی، ف، حیدری، ن، مرید، س. 1397. بررسی رویکرد اسناد و قوانین بالادستی مؤثر بر سازگاری با تغییر اقلیم: گزارش شماره 2 طرح تدوین راهبردها و برنامه ملی سازگاری با تغییر اقلیم در بخش آب، موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، (در دست انتشار).
حیدری، ن. 1397. بررسی اثرات تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی (از دیدگاه مدیریت منابع آب). گزارش پژوهشی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی (در دست انتشار).
خالدی، ک. شیخ علی، م.، شمشادی، ک.، قربانی، ا.، فرزام، ک.، حقانی، ف.، ترکاشوند، ز، ‌علی ملایری، ف.، خزاعی، ع.، کاظمی، س.ح.، پاسبان، ف.، هلالی، ع.، فریادرس، و. ا. 1394. کشاورزی فرا سرزمینی: ظرفیت‌های تولید محصولات کشاورزی کشورهای همسایه و طرف‌های اصلی تجاری، کتاب، جلد 1. انتشارات موسسه پژوهش­های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی تعداد صفحات: 512.
Bates, B., Kundzewicz, Z.W., Wu, S., Palutikof, J. 2008. Climate change and water. Technical paper of the Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC Technical paper VI, IPCC Secretariat, Geneva, 210 pp.
FAO. 2008 a. Climate change and food security: A framework document. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, 2008.
FAO. 2008 b. Climate change, water and food security. Proceedings of conference on food security: The challenges of climate change and bioenergy. Rome, 3-5 June 2008.
FAO .2016. Climate is changing: Food and agriculture must too. Food and Agriculture Organization of the Unite Nations Activity Work, on the Occasion of the World Food Day, 16 October, 2016.
Iglesias, A. and Garroteb, L. 2015. Adaptation strategies for agricultural water management under climate change in Europe. Agricultural Water Management 155 (2015) 113–124.
IPCC.2007. Summary for Policy-Makers, in: Parry, M.L., Canziani, O.F., Palutikof, J.P., van der Linden, P.J., Hansen, C.E. (Eds.), Climate change 2007: Impacts, adaptation and vulnerability. Contribution of Working Group II to the fourth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge Univ. Press, Cambridge [et al.], pp. 7-22.