بررسی اثربخشی سامانه‌های نوین آبیاری تحت‌فشار در ایران

نوع مقاله : مقاله فنی-ترویجی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

2 دانشجوی دکترای آبیاری و زهکشی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

چکیده

در سال‌های اخیر برخی کارشناسان اظهار می‌دارند سامانه‌های نوین آبیاری منجر به افزایش مصرف آب و کاهش تغذیه سفره‌ها شده است و چون تاثیر مثبت در بیلان حوضه ندارند، آن را در زمره فعالیت‌های ناکارآمد قلمداد می‌کنند. این منتقدین اظهار می‌دارند که روش‌های نوین آبیاری بصورت واقعی در آب صرفه جویی نمی‌کنند. آنها اعتقاد دارند که آب خروجی از مزرعه و آب نفوذ یافته به اعماق زمین جزء تلفات نیستند و به نحوی قابل استفاده هستند. نکته کلیدی در بررسی اثربخشی سامانه‌های نوین آبیاری باید بر مبنای قابلیت‌های مورد انتظار باشد. بطور طبیعی کارکرد سامانه‌ها در بخش کشاورزی و با هدف جلوگیری از تلفات آب در مقیاس مزرعه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، طی سه دهه اخیر مقادیر راندمان آبیاری در کشور بواسطه‌ی اجرای این سامانه‌ها، افزایش سطح دانش بهره‌برداران، گسترش شبکه‌های آبیاری و برخی موارد دیگر از 7/29 در دهه 70 به 8/43 درصد در دهه 90 ارتقاء یافته است، که پیام اصلی آن کاهش تلفات آب در داخل مزرعه و اثر بخش بودن روند اجرای این سامانه-ها می‌باشد. بنابراین مطابق انتظار از کارکرد اصلی سامانه‌های نوین آبیاری یعنی کاهش تلفات ناشی از رواناب و نفوذ به اعماق زمین و در اختیار قراردادن آب در محدوده ریشه گیاه موفق عمل نموده است. ممکن است این مقدار کاهش آب در در سطح حوضه آبریز و سطح سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل عدم کنترل برداشت و یا افزایش سطح اراضی آبی نمود عینی نداشته باشد و راه حل این موارد مربوط به وظایف اجرایی دستگاه‌های متولی است. در این گزارش پس از ارایه کمّی توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در کشور و بیان برخی انتقادات در رابطه با عدم اثربخشی آنها، با توجه به شرایط و مقیاس‌های مورد بررسی و انتظارت از سامانه‌ها و تعاریف برخی از واژه‌ها که محل مناقشه هستند، تحلیل نهایی مبنی بر اثربخش بودن سامانه‌های نوین آبیاری ارایه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating the Effectiveness of Pressurized Irrigation Systems in Iran

نویسندگان [English]

  • َAlireza Kiani 1
  • Mojtaba Shaker 2
1 Professor of agricultural engineering department, Golestan Agricultural and Natural Resources Research and education Center, AREEO, Gorgan, Iran.
2 PhD, Candidate, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
چکیده [English]

In recent years, some experts stated that the development of new irrigation systems has led to an increase in irrigated area resulting increase water consumption from reservoirs and reducing aquifer charging. Because they do not have a positive effect on the water balance of the basin, they are considered as inefficient activities. Critics states irrigation methods do not really save water. They believe that in estimating the efficiency of irrigation, runoff and deep percolation are not part of the losses and can be used in some way. The key point in evaluating the effectiveness of modern irrigation systems should be based on the expected capabilities. In other words, the scale of the systems must be specified. Naturally, the performance of the irrigation systems in the agricultural sector with the aim of preventing water losses (increasing irrigation efficiency and water productivity) on a farm scale. Studies show that with the implementation of modern irrigation systems during the last three decades, the irrigation efficiency in the country has increased from 29.7 in the 1990 decade to 43.8% in the 2010 decade. Its main message is to reduce water losses inside the farm and the effectiveness of these systems. Therefore, as expected from modern irrigation systems, reduction of runoff losses and deep percolation and water supply in the root zone of the plant has been successful. Due to the lack of control over water abstraction from reservoirs, its effects on the basin scale and groundwater aquifers may not be tangible. The solution to these cases is related to other responsible organizations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Drip irrigation
  • Sprinkler irrigation
  • Water productivity
  • Irrigation efficiency
بی‌نام، 1396. تحلیل‌های فنی در مدیریت و مهندسی کشاورزی ایران (جلد اول). انتشارات موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، شماره ثبت، 4-96-ک. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، 183 صفحه.
رجبی، م.، جلال کمالی، ن. و نقی زاده، م. 1399. ارزیابی میزان آب برگشتی از آبیاری غرقابی به آبخوان (مطالعه موردی دشت بردسیر). مجله ترویجی حفظ و بهره‌وری آب. جلد 1(1): 11-7.
روشن فر، م.ع.، امیر نژاد، ح.، نجفی علمدار لو، ح. و نظری، ب. 1398. ارزیابی هزینه- اثربخشی سیاست اعطای کمک بلاعوض سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار در حفاظت از منابع زیرزمینی. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی. جلد 33 (2): 220-205.
زرانژاد، آ. 1399. طرح سازگاری ملی با کمبود آب در ایران (ترجمه پروژه " ایران 2040 دانشگاه استفنفورد نویسندگان: محسن مسگران و پویا آزادی)، 45 صفحه.
شاکر، م. و حسام، م. 1399. نگرشی بر روند توسعه‌ی کمی سامانه‌های نوین آبیاری تحت‌فشار در کشور و نقش آن‌ها در کاهش مصرف آب. هفتمین همایش علمی و پژوهشی توسعه و ترویج علوم کشاورزی و منابع طبیعی در ایران، 9 صفحه.
شاهنوشی، ن.، طاهرپور، ح.، فاطمی، م. و علامه، ع.ا. 1398. ارزیابی تأثیر طرح‌های آبیاری تحت‌فشار بر افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی مطالعه موردی: استان خراسان رضوی. مجله اقتصاد کشاورزی. جلد 13(4): 18-1.
عباسی، ف.، سهراب، ف. و عباسی، ن. 1394a. راندمان‌های آبیاری، تغییرات زمانی و مکانی آن در ایران. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی کرج، 54 صفحه.
عباسی، ف.، ناصری، ا.، سهراب، ف.، باغانی، ج.، عباسی، ن. و اکبری، م. 1394b. ارتقاء بهره وری مصرف آب، نشریه 94-34-ک، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، 65 صفحه.
عباسی، ف.، عباسی، ن. و توکلی، ع. 1396. بهره‌وری آب در بخش کشاورزی، چالش‌ها و چشم‌اندازها. نشریه آب و توسعه پایدار، 4 (1): 144-141.
فشائی، م. 1398. سیاست‌های توسعه آبیاری تحت‌فشار در تعارض با برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی. سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 4 تیر 1398. http://www.css.ir/fa/content/114828
کیانی، ع. و صداقت دوست، ا. 1395. بهره‌وری آب و روش‌های بهبود آن. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، نشر آموزش کشاورزی، شماره ثبت: 49757 به تاریخ 20/04/95.
کیانی، ع. و شاکر، م. 1398. تحلیلی بر مشکلات و موانع آبیاری تحت‌فشار. نشریه مدیریت آب در کشاورزی. 6 (1): 74-65.
FAO 2010. FAOSTAT database. (Available at: http://faostat.fao.org/).
ICID, 2014-2015- Anuall Report Sprinkler and Micro Irrigated Area. https://www. icid.org/ sprinklerandmircro.pdf.         
 
Perry, C. 2017. Does improved irrigation technology save water? A review of the evidence. FAO. Rome. Italy.
Perry, C. 2018. Improving Irrigation Management in Conditions of Scarcity: Myth vs Truth; Global Water Forum: Brasilia, Brazil, 2018