پتانسیل‌یابی اراضی دیم استان قزوین جهت انجام آبیاری تکمیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مهندسی آب، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 گروه ابیاری و آبادانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ایران

3 دانشیار پژوهش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش وترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

با توجه به افزایش بی رویه جمعیت و نیاز به تولید غذای بیشتر، افزایش تولید در اراضی دیم ضروری است. پراکنش نامناسب بارش در سال‌های اخیر، مدیریت تامین آب در شرایط بحرانی برای این اراضی در اولویت قرار گرفته است. نتایج نشان داده که یک یا دو آبیاری در زمان‌های حساس، عملکرد اراضی دیم را به شدت افزایش دهد. هرچند آبیاری تکمیلی به منظور ارتقا عملکرد و بهره‌وری مصرف آب در زراعت دیم مورد توجه قرار گرفته ولی بررسی ویژگی‌های خاص اراضی دیم از قبیل ناهمواری، شیب و بررسی دسترسی به منابع آب ضروری است. بنابراین هدف اصلی این تحقیق بررسی قابلیت انجام آبیاری تکمیلی در اراضی دیم براساس ناهمواری و شیب است. بر اساس نقشه کاربری استان قزوین، حدود 284 هزار هکتار اراضی آبی و 132 هزار هکتار اراضی دیم در استان وجود دارد که اغلب این اراضی در دشت قزوین واقع شده‌اند. سپس با توجه به نقشه شیب تهیه شده از منطقه، اراضی دیم جهت اولویت‌بندی برای انجام آبیاری تکمیلی به 4 کلاس شیب طبقه‌بندی شده‌اند: کلاس شیب 5-0 درصد، کلاس شیب 8-5 درصد، کلاس شیب 12-8 درصد و کلاس شیب بیشتر از 12 درصد. در ادامه دو نقشه کاربری اراضی و شیب استان قزوین با هم ادغام شدند (Union کردن در محیط ArcGIS). در اراضی دیم به ترتیب 83، 7/10، 8/3 و 5/2 درصد اراضی دارای شیب کمتر از 5، 8-5، 12-8 و بیشتر از 12 درصد هستند. بنابراین حدود 5/97 درصد اراضی دیم استان قزوین قابلیت انجام آبیاری تکمیلی را دارا هستند. البته بیشتر این اراضی در دشت قزوین و در مجاورت اراضی آبی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying potential rainfed fields for supplementary irrigation in Qazvin province

نویسندگان [English]

  • Ramezani Etedali, Hadi 1
  • Faraz GorginPaveh 2
  • Alireza Tavakoli 3
1 Assistant Professor, Department. of Water Engineering, Imam Khomeini International University., Ghazvin., Iran
2 Irrigation and Reclamation Department, Agriculture and Natural Resources Faculty, University of Tehran, Iran
3 Associate Professor, Agricultural Engineering Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Karaj, Iran
چکیده [English]

With the increasing population, increasing production in rainfed fields is necessary for food security. With regard poor distribution of rainfall in recent years, Water management for rainfed fields in critical conditions has priority. The results showed that for one or two irrigation in sensitive times, the yield of rainfed fields increased. Although supplementary irrigation in order to improve yield and water use efficiency in rainfed fields is the attention the study of special characteristic rainfed fields such as topography, slope, and the access to water resources is essential. The main purpose of this study is to evaluate the ability of supplemental irrigation in rainfed fields is based on the topography and slope. According to the land use map of Qazvin province, about 284 thousand hectares are irrigated lands and 132 thousand hectares are rainfed fields in the province that most of these lands in the Qazvin plain. Then with regard to the slope map from the region, rainfed fields for doing supplementary irrigation are classified into 4 classes: 0-5%, 5-8%, 8-12%, and more than 12%. The two land use and slope maps of Qazvin province were unified. In rainfed fields, 83, 10.7, 3.8, and 2.5% of fields have slope 0-5, 5-8, 8-12, and more than 12%, respectively. So 97.5% of rainfed fields have the ability to do supplementary irrigation. Most of these lands are in the Qazvin plain and in the vicinity of irrigated lands.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rainfed Fields
  • Slope
  • Supplementary Irrigation
  • Water Use Efficiency

مراجع

رمضانی اعتدالی، ها.، گرگین، ف.، کاکوند، پ. 1400. بررسی عملکرد دو پایگاه داده هواشناسی در تخمین ردپای آب گیاه ذرت، مطالعه موردی: دشت قزوین. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 15 (6): 1394-1403
احسانی کلی کند، س.، نظری، ب.، رمضانی اعتدالی، ه. و ستوده­نیا، ع. 1397. تعیین الگوی کشت بهینه باهدف سازگاری با کم‌آبی و افزایش درآمد کشاورزان در شرایط تحویل حجمی. مدیریت آب در کشاورزی، 5 (1): 71-78.
احمدی، ع.، امینی دهقی، م.، فتوکیان، م. و صدقی، م. 1398. اثر تنش خشکی روی فعالیت آنزیمی آنتی اکسیدان و محتوای کلروفیل در ژنوتیپ های پیشرفته عدس، فصلنامه تنش­های محیطی در علوم زراعی، 12 (4): 1105-1116
اصغری، ع.، تعدیلی، س.، کریمی زاده، ر.، سفالیان، ا. و محمد دوست چمن‌آباد، ح. 1399. ارزیابی تحمل تنش خشکی در لاین های گندم دوروم بر اساس شاخص‌های تحمل تنش. پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی، 12 (34): 185-198.
برزگری بنادکوکی، ف.، اکرمی، ص. و شرقی، ط. 1400. بررسی عوامل مؤثر بر توسعه و تولیدات علمی مفهوم مدیریت پایدار منابع آبی در کشورهای مختلف. مدیریت آب در کشاورزی. 8 (2): 53-66
توکلی، ع.ر.، اسدی، ه. و حصاری، ب. 1389. بررسی اقتصادی، مدل‌سازی نتایج و تهیه نقشه پتانسیل تک آبیاری برای پروژه بهره‌وری آب در اراضی دیم بالادست حوضه کرخه. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم، به شماره 85005-8504-00-305300-100-4.
توکلی، ع.ر.، لیاقت، ع.،  علیزاده، ا. و  عویس. ط.  1389. بهبود بهره‌وری آب با به‌کارگیری مدیریت تلفیقی آبیاری محدود و عملیات زراعی برتر در زراعت غلات دیم. رساله دکتری آبیاری و زهکشی گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشگاه تهران.
حقایقی مقدم، س ا. و دهقانی سانیج، ح. 1397. بهره‌وری آب کشاورزی در استان خراسان رضوی (وضعیت موجود، روش‌های ارتقاء، چشم‌انداز توسعه). مدیریت آب در کشاورزی، 5 (2): 1-10.
رمضانی اعتدالی، ه.، لیاقت، ع.، پارسی نژاد، م.، توکلی، ع. و آبابایی، ب. 1393. پتانسیل‌یابی اراضی دیم و تخصیص بهینه آب بین اراضی آبی و دیم (مطالعه موردی: دشت قزوین) . تحقیقات آب و خاک ایران. 45 (2): 167-177.
سالک زمانی، ع. 1395. تحلیل کارایی مصرف آب باران در تولید گندم دیم. مدیریت آب در کشاورزی، 3 (2): 79-84.
سعیدی، ر.، ستوده نیا، ع. و بابائی، س. غ. 1400. اثر تک‌آبیاری با سطوح مختلف شوری بر عملکرد گندم دیم در قزوین. مدیریت آب در کشاورزی. 8 (2): 89-100.
عبداللهی پور، م.، کامگار حقیقی، ع.، سپاسخواه، ع. و زندپارسا، ش. 1398، تأثیر آبیاری تکمیلی بر رطوبت خاک، محصول و درآمد باغداران در شرایط خشک‌سالی در باغ‌های انجیر دیم. فصلنامه علوم و مهندسی آبیاری، 42 (4): 61-74
عبدزادگوهری، ع. 1398. افزایش عملکرد و بهره‌وری مصرف آب در بادام‌زمینی با تکیه‌بر مدیریت آبیاری. مدیریت آب در کشاورزی. 6 (2): 57-64.
کاکایی، م. 1398. مطالعه ارتباط بین الگوی پروتئین دانه با صفات کمی در برخی ارقام زراعی نخود. دو فصلنامه پژوهش­های حبوبات ایران، 10 (1): 12-27
کمالی، م ا. و شهابیان، م. 1399. بررسی اثر آبیاری تکمیلی و کود نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی گندم در مازندران. نشریه آبیاری و زهکشی ایران. 14 (6): 2217-2233
کیانی، ع. و آبیار، ن. 1398. استفاده از آب‌های شور برای تولید پایدار گندم. مدیریت آب در کشاورزی. 6 (2): 11-20.
گمرکچی، ا. و پرورش ریزی، ع. 1396. مروری بر روش‌ها‌ی بهره‌برداری خودکار در سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار. مدیریت آب در کشاورزی. 4 (1): 9-20.
مرادی نژاد، ا. و اسلامپور، س. 1397. افزایش بهره‌وری آب با اصلاح الگوی آبیاری و یکپارچه‌سازی اراضی. مدیریت آب در کشاورزی، 5 (1): 59-70.
نی‌ریزی، س. و سلامت، ع. ر. 1378. معیارهای انتخاب سیستم‌های آبیاری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. گروه کار سیستم‌های آبیاری در سطح مزرعه.
وردی نژاد، و.، سهرابی، ت.، عراقی نژاد، ش. و حیدری، ن. 1389. بهینه­سازی الگوی کشت و تخصیص آب مصرفی در شرایط شوری و محدودیت آب در شبکه­های آبیاری. رساله دکتری آبیاری و زهکشی گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشگاه تهران.
Ababaei, B., and Ramezani Etedali, H. 2014. Estimation of water footprint components of Iran’s wheat production: Comparison of global and national scale estimates. Environmental processes. 1(3): 193-205.
Gorginpaveh, F. G., Etedali, H. R. and Kakvand, P. 2020. Estimation of Wheat Water Footprint Based on Cru and Agmerra Gridded Datasets. Proceeding Book. 100.
Guelloubi, R., Hamdy, A. and Sardo, V. 2005. Maize production under supplemental irrigation with saline water in rainfed agriculture. In: International conference on water land and food security in arid and semi regions, 1, Valenzo, Proceedings. Valenzo: CIHEAM.
Hamdy, A., Sardo, V. and Farrag ghanem, K.A. 2005. Saline water in supplemental irrigation of wheat and barley under rainfed agriculture. Agricultural Water Management. 78: 122-127.
Huang, M., Gallichand, J. and Zhang, L. 2004. Water-yield relationships and optimal water management for winter wheat in the Loess Plateau of China. Irrig. Sci. 23: 47-54.
Kakvand, P., Etedali, H. R. and Paveh, F. G. 2020. Estimation Of Maize Water Footprint Based On Gpcc And Agcfsr Gridded Datasets. Proceeding Book, 105.
Oweis, T. and Zhang, H. 1996. Water use efficiency: Index for optimizing supplemental irrigation of wheat in water scarce areas. J. of Applied irrigation science. 33(2): 213-220
Oweis, T., Pala, M. and Ryan, J. 1998. Stabilizing rainfed wheat yields with supplemental Irrigation and nitrogen in e Mediterranean Climate. Agronomy J. 90: 672- 681.
Perrier, E.R. and Salkini, A.B. 1991. Supplemental Irrigation in the Near East and North Africa. Kluwer Academic Publishers. Dordrecht, the Netherlands, p. 611.
Ramezani Etedali, H., Ahmadaali, K., Liaghat, A., Parsinejad, M., Tavakkoli, A. R., & Ababaei, B. 2015. Optimum water allocation between irrigated and rainfed lands in different climatic conditions. In Biological Forum. 7(1): 1556-1567.
Ramezani Etedali, H. Ahmadaali, K., Gorgin, F., & Ababaei, B. 2019. Optimization of the cropping pattern of main cereals and improving water productivity: application of the water footprint concept. Irrigation and Drainage. 68(4): 765-777.
Tavakkoli, A.R. and Oweis, T. 2004. The role of supplemental irrigation and nitrogen in producing bread wheat in the highlands of Iran. Agricultural Water Management 65: 225–236.
Zhang, L. and Oweis, T. 1999. Water- yield relation and optimal irrigation scheduling of wheat in the Mediterranean region. Agricultural Water Management. 38: 195-211.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار