بررسی حجم آب آبیاری و بهره‌وری آب نخلستان‌ها در استان فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارپژوهشی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش

2 عضو هیأت علمی (دانشیار پژوهشی) مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی؛ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

3 استاد موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

اطلاع از میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی می تواند باعث مدیریت بهتر منابع آب و افزایش بهره‌وری آب در مزارع و باغات گردد. تاکنون بررسی‌های علمی اندکی در مورد وضعیت آبیاری نخلستان‌ها در کشور و بویژه استان فارس که یکی از مناطق مهم تولید خرمای کشور است انجام شده است. در این تحقیق میزان عملکرد محصول، میزان آب آبیاری، بهره‌وری آب و تفاوت آب آبیاری با نیاز آبی ناخالص در تعدادی از نخلستان‌های استان فارس اندازه گیری و بررسی گردید. این بررسی در سه منطقه اصلی تولید خرما در استان فارس (جهرم، قیروکارزین و کازرون) انجام شد. تعداد 30 باغ انتخاب و میزان عملکرد، آب آبیاری، بهره‌وری آب در طول سال زراعی 97-98 اندازه‌گیری گردید. سه سناریوی نیاز آبی سندملی آب، نیاز آبی از روش پنمن مانتیث در سال انجام تحقیق و نیاز آبی از روش پنمن مانتیث بازای داده‌های هواشناسی بلند مدت برای باغات منتخب در نظر گرفته شد. میزان آب آبیاری نخلستان‌ها با نیاز آبی ناخالص بوسیله آزمون تی در مناطق مختلف مقایسه شد. نتایج نشان داد که میانگین عملکرد، حجم آب آبیاری و بهره‌وری آب نخلستان‌ها مورد بررسی در طول یک سال بترتیب 9/8 تن در هکتار، 15118 مترمکعب در هکتار و 60/0 کیلوگرم بر مترمکعب بود. تفاوت بهره وری آب آبیاری در مناطق مورد بررسی از نظر آماری در سطح 5 درصد تفاوت معنی‌داری نداشت ولی تفاوت عملکرد و حجم آب آبیاری در مناطق مورد بررسی معنی دار بود. به طور کلی حجم آب آبیاری نخلستان‌ها در مناطق مورد بررسی، کمتر از نیاز آبی ناخالص در سال انجام تحقیق و بلندمدت، و بیشتر نیاز آبی ناخالص بر اساس سندملی آب بود. میانگین راندمان و کفایت آبیاری در باغات مورد بررسی بترتیب 91 و 86 درصد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of Irrigation Water Volume and Water Productivity of Date in Fars Province

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Shahrokhnia 1
  • Alireza Hassanoghli 2
  • fariborz abbasi 3
1 Associate Professor, Agricultural Engineering Research Department, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization(AREEO), Shiraz, Iran
2 Associate Professor of Agricultural Engineering Research Institute; Agricultural Research, Education and Extension Organization, Karaj, Iran
3 Agricultural Engineering Research Institue, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
چکیده [English]

Knowing the amount of irrigation water in the agricultural sector can lead to better management of water resources and increase water productivity in farms and gardens. So far, few scientific studies have been conducted on the irrigation situation of date palms in Iran, especially in Fars province, which is one of the important areas of date production in this country. In this study, fruit yield, irrigation water, water productivity and the difference between irrigation water and gross water requirement in a number of date palm trees in Fars province were measured and studied. This study was conducted in three main areas of date production in Fars province (Jahrom, Qhir-Karzin and Kazerun). 30 orchards were selected and yield, irrigation water, water productivity were measured during 2019-2020. The three scenarios of water requirement, National Water Document, water requirement by Penman-Montieth method in the year of research and water requirement by Penman-Montieth method were considered based on long-term meteorological data for selected orchards. Irrigation water of date palms was compared with gross water requirement by t-test in different regions. The results showed that the average yield, irrigation water volume and water productivity of the studied date palms during one year were 8.9 t/ha, 15118 m3/ha and 0.60 kg/m3, respectively. The difference in irrigation water productivity in the study areas was not statistically significant, but the difference in yield and volume of irrigation water in the study areas was significant. In general, the volume of irrigation water for date palms in the study areas was less than the annual and long-term gross water requirement and more than water requirement based on the National Water Document. The average irrigation efficiency and adequacy in the studied orchards were 91% and 86%, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crop water requirement
  • Date fruit yield
  • Irrigation adequacy
  • Irrigation efficiency
  • Irrigation system

مراجع

احمدی، ک.، عبادزاده، ح.، حاتمی، ف.، حسین­پور، ر. و عبدشاه، ه. 1399. آمارنامه کشاورزی سال 1398؛ جلد سوم: محصولات باغبانی. وزارت جهاد کشاورزی، معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.
بی­نام. ١٣٩٧ .تفاهم­نامة سند بهره­وری آب کشاورزی (افق ده­ساله). وزارت جهاد کشاورزی، اتاق بازرگانی. صنایع، معادن و کشاورزی ایران.
پژمان، ح.، تراهی، ع. و نیکبخت، پ. 1386. اطلس مصور ارقام خرمای خوزستان. مؤسسه تحقیقات خرما و میوه­های گرمسیری و حوزه ترویج و نظام بهره‌برداری سازمان جهاد کشاورزی خوزستان.
حسن­اقلی، ع. و تیشه­زن، پ. 1395. بررسی وضعیت منابع آب و خاک در نخیلات خوزستان در راستای تداوم بهره‌برداری مناسب و ارتقاء شاخص­های زیست محیطی. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی مشترک بین‌المللی (در قالب همکاری با سازمان ملل متحد زیر برنامه UNCC). سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
دانش نیا، ع. و رستگار، ح. .1378. تعیین بهترین دور و عمق آبیاری با روش قطره‌ای برروی نخل شاهانی. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، مرکز تحقیقات کشاورزی استان فارس.
دیالمی، ح.، رهنما، ع.ا. و راهخدایی، ا. 1397. تأثیر مدیریت مصرف کود و آب بر عملکرد و کیفیت خرمای مجول. نشریه پژوهش­های خاک، شماره 32(2): 188-177.
سرحدی، ج. 1392. نقش مدیریت مصرف آب بر عارضه خشکیدگی خوشه خرما. گزارش نهایی طرح پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب استان کرمان.
سلامتی ن. و دهقانی­سانیج، ح. 1396. اثر مقادیر مختلف آبیاری قطره­ای زیرسطحی بر عملکرد کمی و کیفی دو رقم خرمای کبکاب و زاهدی. تحقیقات آب‌وخاک ایران، 48(3): 553-543.
شاهرخ نیا، م.ع.، ناصری، ا. و عباسی، ف. 1400. تعیین میزان آب کاربردی و بهره­وری آب در باغات سیب استان فارس. نشریه آبیاری و زهکشی ایران.15(4(: 931-940.
شاهرخ نیا، م.ع. و باغانی، ج. 1400. بررسی میزان آب کاربردی و بهره­وری آب مزارع سیب­زمینی در شرایط زارعین استان فارس. نشریه آبیاری و زهکشی ایران. 15(3): 624-635.
 
 
شاهرخ نیا، م.ع. 1399. معرفی و بررسی شاخص مجموع عملکرد تحویل آب در شبکه آبیاری و زهکشی درودزن. مجله تحقیقات مهندسی سازه های آبیاری و زهکشی، 21(79): 109-126.
شاهرخ نیا، م.ع. و علیان غیاثی، ا. 1397. بررسی عملکرد تحویل آب در شبکه آبیاری درودزن در دو نیاز آبی مختلف. مجله تحقیقات مهندسی سازه های آبیاری و زهکشی. 19(70): 127-142.
عباسی، ف.، سهراب، ف. و عباسی، ن. 1395. ارزیابی وضعیت راندمان آب آبیاری در ایران. مجله تحقیقات مهندسی سازه­های آبیاری و زهکشی.  17 (67): 128-113.
علی­حوری، م. و تیشه­زن، پ. 1392. مدیریت مصرف آب و ارتقای راندمان آبیاری در نخلستان­ها. نشریه ترویجی، مؤسسه تحقیقات خرما و میوه­های گرمسیری کشور، اهواز.
علی­حوری، م. و تیشه­زن، پ. 1390. برنامه راهبردی بخش خرما در کشور (زیربرنامه آبیاری). انتشارات کردگار، اهواز.
علیزاده، ا. 1387- الف. رابطه آب‌وخاک و گیاه (چاپ هشتم). دانشگاه امام رضا (ع)، مشهد.
علیزاده، ا. 1387- ب. زهکشی اراضی (چاپ هفتم). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.
غفاری‏نژاد، ع. و احسانی، ا. 1380. تعیین بهترین دور و عمق آبیاری نخل مضافتی به روش قطره‏ای. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، مرکز تحقیقات کشاورزی جیرفت و بم.
فرزام­نیا، م. 1382. تأثیر کم­آبیاری روی درختان مثمر خرمای مضافتی تحت روش آبیاری سطحی در منطقه بم. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
فرشی، ع.ا.، خیرابی، ج.، سیادت، ح.، میرلطیفی، م.، دربندی، ص.، سلامت، ع. ر.، انتصاری، م. ر.، و سادات میرئی، م. ح. 1382. مدیریت آب آبیاری در مزرعه. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، شماره انتشار 76.
قزل­سفلی، ف. و عبدالحسینی، م. 1396. بررسی نیاز آبی و وضعیت کشت نخل خرما در جزیره قشم. هفتمین همایش سراسری محیط‌زیست، انرژی و منابع طبیعی پایدار. تهران. 11.
کاغذچی، ا.، هاشمی شاهدانی، س.م.، روزبهانی، ع. و بنی حبیب م.ا. 1399. ارزیابی عملکرد سامانه تحویل و توزیع آب کشاورزی از دیدگاه کفایت، راندمان و عدالت توزیع آب (مطالعه موردی: شبکه آبیاری رودشت اصفهان). مجله علوم آب‌وخاک. ۲۴ (۳) :۸۱-۶۵.
محبی، ع. و علی­حوری، م. 1392. اثر عمق و روش آبیاری بر میزان بهره­وری، عملکرد و صفات رویشی نخل پیارم. نشریه پژوهش آب در کشاورزی. 27(4): 464 - 455.
مرادی دالینی، ا.، صالح، ج.، کرمی، ی. و مقیمی، ا. 1384. تعیین نیاز آبی خرما در منطقه حاجی­آباد هرمزگان. خلاصه مقالات اولین جشنواره و همایش بین­المللی خرما، 30-29 آبان­ماه، بندر عباس. صفحات: 55-54.
مستعان، ا.، لطیفیان، م.، تراهی، ع.، امانی، م.، محبی، ع. و علی حوری، م. 1396. راهنمای فنی کاشت، داشت و برداشت خرما. سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی.
معروف پور، ع.، وطن‌خواه، ح. و یهزادی‌نسب، م. (1395). ارزیابی راندمان سیستم آبیاری نواری در برخی مزارع دشت زرینه‌رود میاندوآب. نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران. 7(1): 83-96.
نائینی، م.، لیاقت، ع. و نظری، ب. 1397. ارزیابی سامانه‌های آبیاری نخلستان‌های بوشهر و تعیین مناسب­ترین سامانه با استفاده از روش AHP. مدیریت آب و آبیاری. 8 (2): 211-225.
نوروزی، م. و زلفی باوریانی، م. 1389. تعیین آب موردنیاز خرما در روش آبیاری قطره­ای در استان بوشهر. مجله پژوهش آب در کشاورزی. 24(1): 30-21.
Abdul-Salam, M. and Al-Mazrooei, S. 2006. Crop water and irrigation water requirements of date palm in the loamy sand soil of Kuwait. P: 309-315, In: A. Zaid et al., (eds). Proceedings of the Third International Date Palm Conference, ActaHort 736,ISHS 2007.
Allen, R.G, Pereira, L.S., Raes, D. and Smith, M. 1998. Crop evapotranspiration. Guidelines for computing crop water requirement. FAO Irrigation and Drainage Paper, No. 56. FAO, Rome, Italy, 300 pp.
Alnaim, M.A., Mohamed, M. S., Mohammed, M., and Munir, M. 2022. Effects of automated irrigation systems and water regimes on soil properties, water productivity, yield and fruit quality of date palm. Agriculture. 12: 343.
Al-Rawi, A.A.H. and Al-Mohemdy, A.F. 2010. Effect of water quality on the growth and yield of date palm (Phoenix dactylifera. L.). http://www.pubhort.org/datepalm/datepalm2/datepalm2-13.pdf.
Dhaouadi, L., Besser, H., Karbout, N., Al‑Omran, A., Wassar, F., Wahba, M.S., Yaohu, K., Hamed, Y. 2021. Irrigation water management for sustainable cultivation of date palm. Applied Water Science. 11: 171.
FAOSTAT. 2018. Agriculture data available on http://apps.fao.org.
Hashim, M.A. and Abdulmalik, A.H. 2002. Guidelines for design and operation of irrigation systems under saline and arid conditions. http://www.wstw-gcc.org/includes/gwc-5th/paper/papers/B2-htm.
Hussein, F. and Hussein, F.A. 1983. Effect of irrigation on growth, yield and fruit quality of dry dates grown at Aswan. Proceeding of the First Symposium on the Date Palm in Saudi Arabia. Al-Hassa, Saudi Arabia, King Faisal University, pp 168-173.
Mass, E.V. and Hoffman, G.J. 1977. Crop salt tolerance current assessment. Journal of the Irrigation and Drainage Division, ASCE. 103: 115-134.
Molden, D.J. and Gates, T.K. 1990. Performance measures for evaluation of irrigation- water- delivery system. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 116(6): 804-823.
Zhen, J., Lazarovitch, N. and Tripler, E. 2020. Effects of fruit load intensity and irrigation level on fruit quality, water productivity and net profits of date palms. Agricultural Water Management. 241: 106385

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار