محدودیت ها و راهکارهای زراعی افزایش کارائی مصرف آب گندم در اراضی دشت آزادگان در استان خوزستان

نویسندگان

1 دانشیار یار پژوهشی بخش تحقیقات مهندسی آبیاری و زهکشی، مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

2 عضو هیات علمی بخش تحقیقات مهندسی آبیاری و زهکشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان (اهواز)

چکیده

دشت آزادگان در استان خوزستان و در انتهائی ترین نقطه حوضه آبریز کرخه قرار دارد. گندم آبی اصلی­ترین محصولی است که در این منطقه کشت شده و به دلیل محدودیت­های آب و خاک، از جمله شوری و ماندابی اراضی، متوسط عملکرد آن از 5/1 تن در هکتار تجاوز نمی­کند. در این پژوهش ابتدا شناخت و آگاهی از خصوصیات عمومی مزارع و عوامل و منابع کاهنده کارائی مصرف آب گندم در اراضی دشت آزادگان در جنوب حوضه کرخه به عمل آمد و سپس براساس اطلاعاتی که به صورت کمّی طی دو سال تحقیق برداشته شد، راهکارهای ترویجی کوتاه مدت و اقتصادی  برای بهبود کارایی مصرف آب مزارع گندم این منطقه بررسی و راه‌حل­هایی پیشنهاد گردید. نتایج نشان داد که کارایی مصرف آب گندم در این منطقه از 1/0 تا 2/1 کیلوگرم بر متر مکعب متغیر است. مجموعه­ای از عوامل نظیر شوری خاک، عمق سطح ایستابی، شوری آب زیرزمینی، تعداد آبیاری، مدیریت توزیع آب در مزارع وسیع‌ و سایر مدیریت­های زراعی در این امر دخالت دارند. برای دستیابی به کارایی مصرف آب بالاتر توصیه می­شود تا اقدامات زیر در این مزارع به عمل آید: الف) روش آبیاری مرسوم به روش کرتی، به نحوی که کرت­ها به طور مجزا آبیاری شوند تغییر یابد، ب)کرت‌بندی‌ها متناسب با شیب مزرعه ایجاد گردد، ج) آب بندهای ثابت و کم هزینه برای کانال‌های آبگیر مزرعه ای احداث گردد و د) اقدامات لازم برای آموزش زارعین و نظارت بر مدیریت آنها به عمل آید و امکانات و تمهیدات لازم برای اجرا نمودن توصیه‌های به زراعی از پیش تدوین شده توسط مراکز تحقیقاتی منطقه فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Limitations and Agronomic Approaches for Enhancing Wheat’s Water Use Efficiency in the Azadegan Plain of Khuzestan Province

نویسندگان [English]

  • Nader Heydari 1
  • Shokrollah Absalan 2
1 Associate Prof., Irrigation. and Drainage Dep., Agr. Eng. Res. Ins. (AERI), Karaj, Iran
2 Academic staff., Khuzestan Agricultural Research Center, Ahwaz, Iran.
چکیده [English]

Azadegan Plain (AP) in Khuzestan province is located in the downstream of Karkheh River Basin (KRB). Wheat is the main crop cultivated in this plain and beacause of soil and water limitations, mainly salinity and waterlogging, its average yield is not beyond 1.5 tons per hectare. The objective of this research is to find out the limitations and sources of inefficiencies in enhancing water use efficiency (WUE) of Wheat crop in the AP. Hence, based on information and data obtained from the the two years experiments, some extention approaches and measures were proposed for the improvement of Wheat’ WUE in the plain. Analysis of measured WUEs indicated that the range of variation in WUE values is relatively high and varies between 0.1-2.1 Kg.m-3. Evaluation of results indicated that sources of inefficiencies and the limiting factors affecting WUE in the AP are combined effects of soil salinity, waterlogging, poor irrigation management, and other crop and field management practices.  For obtaining higher WUEs in the plain, the following actions should be practiced: 1) The common traditional irrigation method to be changed the basin irrigation method, 2) The proper plots to be conducted based on the field slope, 3) Construction of fixed and simple water barriers for water intake to the field channels, 4) Ttraining of the farmers and required technical support to them.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Grain Yield
  • Karkheh
  • Soil Salinity
  • Wheat
  • WUE
  1. آبسالان ش (1376) ارزیابی بازده های سیستم‌های آبیاری نواری در استان کهگیلویه و بویراحمد. پایان نامه کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی. دانشگاه صنعتی اصفهان.
  2. آبسالان ش، کریمی م، حیدری ن، دهقان ا، عباسی ف و رحیمیان م ح (1389) تعیین و ارزیابی کارایی مصرف آب در اراضی شور پائین دست حوضه آبریزکرخه. گزارش پژوهشی شماره1267/89 ، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
  3. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 90- 1389 (1389) مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، وزارت جهاد کشاورزی.
  4. حاج رسولیها ش (1382). کیفیت آب برای کشاورزی. انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، تهران.
  5. حیدری ن و حقایقی ا (1380) کارایی مصرف آب آبیار ی محصولات عمده مناطق مختلف کشور. گزارشی جهت ارایه به معاونت زراعت وزارت کشاورزی ، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، کرج.
  6. طایفه رضایی ح و عیوضی ع (1382) کارایی مصرف آب در ارقام گندم. نشریه شماره 264. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. شماره ثبت650/82.
  7. عباسی ف، مامن‌پوش ع، باغانی ج و کیانی ع (1378) ارزیابی بازده روشهای آبیاری سطحی و نحوه کاربرد آنها در سطح کشور (اصفهان- خراسان-گلستان). کتاب یک دهه تلاش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. 1385.سازمان تحقیقات،آموزش، و ترویج کشاورزی،‌­ موسسه تحقیقات فنی­و­مهندسی کشاورزی.
  8. قبادیان ع (1347) علل شور شدن زمین‌های خوزستان و روش‌های کنترل آن، دانشگاه جندی شاپور اهواز، ایران.
  9. کیانی  ع (1383) تاثیر شوری و رژیم‌های مختلف آبیاری بر عملکرد گندم در منطقه گرگان. نشریه شماره 354 موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. شماره ثبت 1203/83.
  10. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی (1385) .کتاب یک دهه تلاش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، بخش اول یک دهه تلاش تحقیقات آبیاری و زهکشی (تحقیقات آبیاری سطحی و مدیریت آب در مزرعه)، نشر آموزش کشاورزی، 385 صفحه.
    1. CheraghiSAM, Heydari N, Qadir M, and Oweis T (2010) Improving crop growth and water productivity on salt-affected soils in the Lower Karkheh River Basin. ICARDA, Aleppo, Syria, ISBN: 92-9127-240-X, 66 pp.
    2. DoorenbosJ and Pruitt WO (1977) Guidelines for predicting crop water requirements, FAO Irrigation and Drainage paper, No.24.
    3. Hajrasuliha S (1970) Irrigation and drainage practices in Haft-Tappeh cane sugar project, In. 8th, Near East, South Asia Regional Irrigation Practices Seminar, Kabul, Afganistan. Sponsored by United States Agency for International Development. Utah: Utah State University Printing Service, 117-143.

Heydari N, Cheraghi SAM (2008) Overview of soil and water resources and salinity in lower Karkheh river basin. ICARDA, Aleppo, Syria, 57-80.